Adam Mickiewicz

Adam  Mickiewicz – urodzony 24 grudnia 1798 roku w Zosiu koło Nowogródka. Pochodził z rodziny szlacheckiej. Ojciec, Mikołaj, był adwokatem i komornikiem mińskim, natomiast matka, Barbara z Majewskich, pochodziła ze starego rodu szlacheckiego, który od wielu lat mieszkał na Nowogródczyźnie. Całą twórczość Adama Mickiewicza można podzielić na cztery etapy, których nazwy zaczerpnięte zostały od miejsc pobytu autora.

Etap I – wileńsko-kowieński.
W latach 1816-1819 Mickiewicz studiuje w Wilnie, a następnie musi rozpocząć pracę jako nauczyciel w Kownie (ponieważ zmuszony został do odpracowania czegoś, co dziś nazwalibyśmy stypendium na naukę). Praca nauczyciela go nuży, nie czuje się tam dobrze tym bardziej, że poznaje Marylę Wereszczakównę, zakochuje się, ale panna zostaje wydana za hrabiego Puttkamera.

Etap II –  rosyjski
W 1823 roku Mickiewicz zostaje uwięziony w klasztorze bazylianów w Wilnie za działalność w kołach Filomatów i Filaretów. Następnie zostaje zesłany w głąb Rosji, potem odbywa podróże m.in. do Petersburga, Odessy, na Krym. W 1829 roku ucieka z zesłania do Drezna.

Etap III – drezdeński
W 1830 r. w Rzymie Mickiewicz dowiaduje się o powstaniu listopadowym, wyjeżdża do Wielkopolski, ale udziału w powstaniu nie bierze. Po upadku powstania udaje się do Drezna, a potem do Paryża.

Etap IV – paryski
W Paryżu Mickiewicz żeni się z Celiną Szymanowską. Od 1839 roku wykłada w Lozannie, potem w College de France w Paryżu, a w 1841 roku poznaje Andrzeja Towiańskiego i wstępuje do Koła Sprawy Bożej. Siedem lat później chce utworzyć legiony polskie we Włoszech, ale w końcu powraca do Paryża, a w 1855 roku wyrusza do Turcji, by tworzyć legiony do walki z Rosją. Tam umiera niespodziewanie 26 listopada.



Pan Tadeusz - streszczenie

Dzieło rozpoczyna uroczysta inwokacja. Poznajemy piękno przyrody litewskiej oraz dworku szlacheckiego. Tytułowy bohater powraca do Soplicowa, gdzie spędził dzieciństwo. Stęskniony i szczęśliwy Tadeusz udaje się do pokoju, w którym mieszkał dziesięć lat temu. Szybko orientuje się, że w pomieszczeniu obecnie gospodarzy kobieta. Wygląda przez okno i zauważa młodą, piękną dziewczynę. Niewiasta wbiega do pokoju, Tadeusz nie zdążył się jej dokładnie przyjrzeć, bowiem zawstydzona uciekła, gdy tylko go zauważyła.
Mężczyzna wita się z Wojskim, który opowiada mu o znamienitych gościach Sędziego i konflikcie pana domu z Hrabią. Przyczyną sporu jest zamek. Po przywitaniu Tadeusza, wszyscy udają się do zamku, gdzie, mimo że Sędzia nie wydał takiego polecenia, woźny Protazy przeniósł wieczerzę. Przestrzegając staropolskiego zwyczaju, każdy zasiada na miejscu, które, ze względu na wiek i pełnione stanowisko, jest mu przypisane. Uwagę Tadeusza przykuwa puste krzesło. Do komnaty wbiega spóźniona kobieta. Bohater, mimo pewnych wątpliwości, rozpoznaje w Telimenie niewiastę, którą podziwiał w ogrodzie. Zaczynają rozmowę. Na drugim końcu stołu wybucha spór między Asesorem i Rejentem o psy – Sokoła i Kusego. Dyskusję kończy postanowienie wyruszenia następnego dnia na polowanie, w celu rozstrzygnięcia konfliktu.
Rano wyruszają na łowy. Spóźniony Hrabia, chce dogonić myśliwych, lecz przystaje przy zamku i podziwia spowite porannym blaskiem mury. Zauważa go Gerwazy – klucznik domu Horeszków. Wyjaśnia Hrabiemu, dlaczego ten nie powinien dążyć do zgody z Soplicami. Opowiada dzieje Stolnika. Mężczyzna chętnie gościł w swoim domu Jacka Soplicę. Gdy jednak młokos zwrócił uwagę na córkę Stolnika, dano mu do zrozumienia, że zostanie ona żoną Wojewody. Urażony Jacek wykorzystał sytuację i, kiedy zamek atakowali Moskale, zastrzelił ojca ukochanej. Wówczas Gerwazy poprzysiągł zemstę.
Hrabia udaje się na śniadanie do Soplicowa. Po drodze dostrzega w ogrodzie piękną postać kobiecą. Jego rozmyślania przerywa ksiądz. Podczas śniadania w Soplicowie Telimena, początkowo zajęta tylko kokieteryjną rozmową z Tadeuszem, opowiada o swej przygodzie w Petersburgu. Wojski poluje na muchy, między Asesorem i Rejentem ponownie dochodzi do zwady. Telimena proponuje wyjście do lasu na grzybobranie. Hrabia znów dostrzega piękną „nimfę”, jednak, po krótkiej wymianie zdań, traci złudzenia, co do jej boskiego pochodzenia. Wszyscy uważnie szukają grzybów, jedynie Telimena udaje się do swej „świątyni dumania”. Do odpoczywającej podchodzi Sędzia i podejmuje kwestię przyszłości Tadeusza i Zosi, których to małżeństwo byłoby spełnieniem woli Jacka – ojca młodzieńca. Kobietę, będącą jedyną opiekunką dziewczyny, plany te złoszczą. Do Telimeny podchodzi również Tadeusz i, rysujący ją od pewnego czasu, Hrabia. Dyskusję, dotyczącą piękna przyrody, przerywa dzwon, którego dźwięk oznajmia, że nastała pora posiłku.
W trakcie biesiady przychodzi gajowy z informacją o niedźwiedziu, który wyszedł z matecznika. Wszyscy przygotowują się do polowania. Następnego dnia zaspanego Tadeusza budzi piękna niewiasta (Zosia). Młodzieniec stara się dogonić myśliwych. W karczmie ksiądz Robak prowadzi polityczne rozmowy ze szlachtą i dyplomatycznie przygotowuje grunt pod powstanie. W lesie trwa obława. Rozjuszona bestia atakuje Tadeusza i Hrabiego, którzy zapewne zginęliby, gdyby nie celny strzał mnicha. Asesor i Rejent uzurpują sobie prawo do chwały z powodu zabicia niedźwiedzia, jednak Gerwazy rozstrzyga ich spór i wyjawia, kto wystrzelił śmiertelny pocisk. Wojskiego koncert na rogu jest sygnałem dla wszystkich, że łowy zakończyły się pomyślnie. Bohater opowiada, w drodze powrotnej, historię konfliktu Domejki z Dowejką.
Wracających mężczyzn oczekuje Telimena, która postanowiła związać swoją przyszłość z Tadeuszem, a Zosię wydać za mąż za Hrabiego. Myśliwi zostają przywitani przez bohaterkę oraz piękną, młodziutką niewiastę. Tadeusz uświadamia sobie swoją pomyłkę – kobietą, która wzbudziła jego zachwyt, była Zosia. Między Telimeną a młodzieńcem dochodzi do zwady. Podczas przypadkowego spotkania w lesie, bohaterowie godzą się. W trakcie kolacji, która znów odbywa się w zamku, klucznik Horeszków nakręca zegary, co staje się bezpośrednią przyczyną awantury. Do konfliktu dołącza się Hrabia, w którym budzi się duma. Oznajmia Sędziemu, że nie odda w jego ręce majątku, który jest własnością Horeszków. Gerwazy proponuje zorganizowanie najazdu na Soplicowo.
Urażony postawą Hrabiego Sędzia pisze pozew. Do jego pokoju przychodzi ksiądz, który próbuje przekonać gospodarza, by wycofał się ze swych roszczeń. Nadciąga bowiem wojsko, z którym można wiązać nadzieje na odzyskanie wolności. Według Robaka, Sędzia powinien przejąć dowództwo i zorganizować powstanie, które pomoże armii Napoleona w zwycięstwie. Gerwazy, zgodnie z planem, udaje się do Dobrzyna, gdzie haniebnie wykorzystuje panujące agresywne nastroje szlachty (podburzanej już od dłuższego czasu, przez księdza Robaka, do słusznej walki powstańczej) i przekonuje ją do ataku na Soplicowo.
Goście Sędziego rozmawiają na temat złego znaku – komety, która widnieje na rozgwieżdżonym niebie. Telimena poznaje uczucia Tadeusza względem Zosi. Dochodzi do kolejnej kłótni między nią a tytułowym bohaterem, w wyniku której mężczyzna chce popełnić samobójstwo. Młodzieniec zostaje schwytany przez Hrabiego, który jest przywódcą zajazdu. Mieszkańcy dworku stają się więźniami. Zwycięzcy upijają się i tracą czujność. Niespodziewanie żołnierze rosyjscy aresztują szlachtę. Dzięki chytremu planowi księdza Robaka, udaje się uwolnić schwytanych. Wszyscy jednoczą swoje siły przeciwko Rosjanom. Mimo wygranej Polaków, niektórzy walczący muszą zbiec, by uratować współbraci. Ranny ksiądz Robak, który w czasie walki ocalił Hrabiego i Gerwazego, wyznaje, że jest Jackiem Soplicą. Otrzymuje przebaczenie od Klucznika.
Rok 1812. W domu Sędziego goszczą generałowie. Panuje radość, bowiem nastał czas zgody. Odbywają się zaręczyny trzech par, w tym Zosi i Tadeusza, którzy pragną uwłaszczyć chłopów. Wszyscy podziwiają koncert Jankiela, który z przejęciem gra poloneza.



Główne wątki w Panu Tadeuszu

W akcji utworu można wyróżnić kilka wątków, które przewijają się przez całą fabułę dzieła. Ze względu na ich ważność dla konstrukcji dzieła należy je podzielić na wątki główne i poboczne.

WĄTKI GŁÓWNE

1. wątek miłosny – najważniejszy i najbardziej znaczący w dziele, zaznaczający się wyraźnie we wszystkich księgach. Zarzewiem konfliktu między rodami była miłość Jacka Soplicy do Ewy Horeszkówny. Zakończona nieszczęśliwie i nigdy niespełniona doprowadza Jacka do zbrodni, a w następstwie do przywdziana habitu bernardyna. Najważniejsza miłość w dziele to jednak rodzące się uczucie między potomkami Ewy i Jacka, Zosią i Tadeuszem, mające tym szczęśliwy finał i kończące spór między rodzinami.

2. wątek narodowo – wyzwoleńczy (patriotyczny) – to przewijające się informacje o zbliżającej się wojnie z Moskalami i nadzieje na wyzwolenie ojczyzny spod jarzma zaborcy. Istotnym czynnikiem staje się próba wywołania powstania na Litwie, której podejmuje się ksiądz Robak. Świadectwo świetności dawnej Polski to narodowa tradycja i obyczajowość, tak bardzo podkreślana w życiu szlachty. Pamięć o narodowych bohaterach i wolnej ojczyźnie jest ciągle żywa w myślach bohaterów dzieła.

3. spór o zamek – pojawiający się już w pierwszej księdze dzieła. Jest jednym z powodów konfliktu między Horeszkami i Soplicami, którzy dostali po Targowicy część ziem Stolnika. Po latach zjawia się daleki krewny Horeszki, który postanawia odzyskać swoje dziedzictwo. W tym samym czasie zamkiem zaczyna interesować się Sędzia i to doprowadza do procesu o stary zamek. Po wielu perypetiach, kłótniach i zrywaniu ugody, spór o zamek kończy się w poprzez zawarcie małżeństwa między dziećmi zwaśnionych rodzin – Tadeuszem i Zosią.

WĄTKI POBOCZNE

1. spór o Kusego i Sokoła – humorystyczne ujęcie konfliktu między Rejentem a Asesorem, którzy zaciekle i kilkakrotnie kłócą się o to, czyj pies jest lepszy. Próby ustalenia, który chart jest szybszy na polowaniu kończą się zazwyczaj niepowodzeniem i coraz większą zajadłością obu stron. Rozwiązaniem sporu jest pościg za zającem w finałowej części utworu, podczas którego okazuje się, że oba psy są równie dobre.

2. romans Telimeny i Tadeusza – nawiązany w wyniku pomyłki Tadeusza, opierający się na wzajemnych zalotach i umizgach. Po tym, jak Tadeusz rozumie swój błąd, Telimena nie zamierza zrezygnować z niego i zarzuca mu, że ją uwiódł. Początkowo nie godzi się również na zaręczyny młodzieńca ze swoją wychowanicą, Zosią. Ostatecznie Tadeusz zostaje mężem Zosi, a Telimena żoną Rejenta.

3. zaloty Hrabiego i Telimeny – Hrabia zwraca uwagę na powabną kobietę, łączą ich wspólne zainteresowania i poglądy. Przed wyjazdem Hrabiego, Telimena daje mu swoją wstążkę, którą on przypina do swojego ubrania. Telimena jednak nie jest stała w uczuciach i szybko zwraca się ku Rejentowi. Kiedy Hrabia widzi ją jako narzeczoną innego, zarzuca jej niestałość, a ona chce porzucić Rejenta, jeśli tylko Hrabia natychmiast się z nią ożeni. Hrabia jednak odmawia.
gra Jankiela na cymbałach – scena finalna Pana Tadeusza. Jankiel, mistrz gry na cymbałach, daje popisowy koncert, a muzyka staje się tłem dla opowieści o przeszłej historii Polski. Jankiel w dźwiękach zamyka historię Konstytucji 3 Maja i Sejmu Czteroletniego, Targowicy, rzezi Pragi, powstanie legionów i marszu Dąbrowskiego do ojczyzny.



Motywy literackie w Panu Tadeuszu

1. motyw arkadii – taką wyidealizowaną krainą szczęśliwości, spokoju i ładu jest Soplicowo. To mały zamknięty świat, który swym mieszkańcom, uprzyjemniającym sobie życie polowaniem, grzybobraniem czy dyskusjami o etykiecie, zdaje się być krainą beztroski. Świat, który przepełniony jest dobrem, harmonią, w której żyją zarówno ludzie, jak i przyroda, w którym to, co złe jest chwilowe i ma swoje szczęśliwe zakończenie. Istotnym składnikiem owej arkadii jest wszechobecna natura, która dopełnia swoją istotą życie człowieka. Współgra ona z życiem bohaterów, urzeka ich swoim pięknem, a jednocześnie wyznacza rytm życia i pracy poprzez następstwo pór roku oraz wschody i zachody słońca. To świat, do którego chętnie chciałoby się uciec, by, choć przez parę minut, zaznać uczucia szczęśliwości, wypełniającego każdą sferę życia.

2. motyw miłości nieszczęśliwej (miłość romantyczna) – to uczucie, które już od początku jest skazane na zagładę. Taka miłość rodzi się pomiędzy Jackiem Soplicą i Ewą Horeszkówną. Główną przeszkodą jest różnica majątkowa – ubogi szlachcic, jakim jest Jacek nie jest godzien, według ojca dziewczyny, jej ręki. Chociaż młodzi bardzo się kochają, ukrywają swoje uczucia. Podanie czarnej polewki definitywnie przekreśla nadzieje Jacka. Ostatecznie oboje nie znajdują szczęścia u boku innych partnerów – Jacek żeni się z dziewczyną, której nie jest w stanie pokochać, a Ewa zostaje żoną mężczyzny wybranego przez rodziców. Ogrom miłości odciska piętno na życiu Soplicy. Przez cały czas, po kres swych dni, rozpamiętuje swoje młodzieńcze uczucia i nawet na łożu śmierci, mówi o ukochanej.

3. motyw miłości spełnionej – w Panu Tadeuszu mamy również miłość szczęśliwą, która jest swoistym dopełnieniem burzliwej i nieszczęśliwej miłości Jacka i Ewy. Po wielu latach ich dzieci zakochują się w sobie i doprowadzają tym samym do pogodzenia zwaśnionych rodów, niczym szekspirowska para Romeo i Julia. Jednak w tym przypadku nie ma samobójczej śmierci kochanków. Para staje na ślubnym kobiercu. Miłość Tadeusza i Zosi zaskakuje szczerością i prawdziwością uczuć, oboje nawzajem się uzupełniają i rozumieją. Jako para mogą stanowić wzorzec miłości spełnionej.

4. motyw rodziny – rodzinę Sopliców łączą silne więzi, oparte na szczerym oddaniu i zaufaniu. Sędzia traktuje Tadeusza jak syna, jest odpowiedzialny za jego wychowanie i pragnie jego szczęścia. Soplicowska rodzina jest także ostoją dawnej tradycji i obyczajowości, które są przekazywane z pokolenia na pokolenia i stanowią ważny element życia w ich domu. Członkowie rodu darzą się wzajemnym szacunkiem, są dla siebie wsparciem w trudnych chwilach. Nawet Jacek Soplica, który żyje przez wiele lat poza rodziną, na obczyźnie, stara się mieć wpływ na wychowanie syna. Innym przykładem rodziny jest ród Horeszków, w którym wola rodziców jest najważniejsza. O ich jedności świadczy dzień, w którym Stolnik, jego żona i córka wspólnymi siłami bronią się przed Moskalami. Silnie więzy rodzinne odczuwa Klucznik Gerwazy, który choć nie był spokrewniony z Horeszkami, mści się przez lata na krewnych zabójcy Stolnika. Stara się również wpłynąć na Hrabiego, by ten odczuł swoje rodowe powiązania z Horeszkami i walczył o swoje dziedzictwo.

5. motyw ojczyzny – Soplicowo urasta w dziele do rangi małej ojczyzny, miejsca, które pozostaje niezmienione biegiem zdarzeń, w którym w każdym kącie starego dworku wyczuwa się szczególne przywiązanie do utraconej ojczyzny. Również świadomość przynależności do kraju, którego w tamtych czasach nie ma już na mapach Europy, jest silna i przekazywana z pokolenia na pokolenie. Wspomnienia lat wolności i świetności ojczyzny są ciągle żywe i obecne w sercach bohaterów. Ta mała, nieomalże sielska ojczyzna, to odbicie całego narodu, z jego wadami i zaletami, z jego dorobkiem kulturowym, obyczajami i zwyczajami oraz z historycznym dziedzictwem.

6. motyw szlachcica – szlachta jest centralnym zbiorowym bohaterem utworu. Autor daje szeroki obraz tej warstwy społecznej, łącznie z jej wadami i zaletami. Przywiązuje szczególną wagę do dawnej tradycji szlacheckiej, dzięki czemu czytelnik poznaje styl szlacheckiego życia. Wzorcowy szlachcic to Sędzia, który jest dobrym gospodarzem, strażnikiem obyczajowości, kultywuje pamięć o ojczyźnie. Również Podkomorzy to typ szlachcica, który wyrastał w dawnej tradycji i poczuciu wspólnoty. Szlachta w dziele pozostaje wewnętrznie zróżnicowana i podzielona według stanu majątkowego. Indywidualizm postaci wpływa na podkreślenie cech tego stanu. Mamy tu wierność i orędownictwo dawnej tradycji, niechęć do nowości ze świata, która powoli jednak wkrada się do szlacheckich dworków, mamy także szlachtę z jej wadami: pijaństwem, warcholstwem i popędliwym charakterem, co cechuje głównie szlachtę zaściankową.

7. motyw dworku szlacheckiego – dworek szlachecki to ostoja tradycji i polskości, to miejsce staropolskiej gościnności i poszanowania innych z racji wieku i stanu. Soplicowo staje się symbolem patriotyzmu, miejscem, w którym nadal obecna jest żywa ojczyzna i pamięć o niej.

8. motyw Żyda – Jankiel, stary Żyd, jest Polakiem i patriotą. Jako postać utworu, która co prawda dość rzadko pojawia się na kartach dzieła, pozostaje on równorzędnym bohaterem, który bierze aktywny udział w kluczowych momentach akcji. To Jankiel, dzierżawiąc obie karczmy – jedną, należącą niegdyś do Stolnika i drugą, należącą do Sędziego – dokonał symbolicznego zjednoczenia wrogich sobie miejsc. To typ, który stara się bezkonfliktowo godzić ludzi, który czuje się Polakiem i krzewi polskość, przywożąc z podróży wiadomości z kraju i patriotyczne pieśni. To on jako pierwszy rozpowszechnia w okolicy Mazurek Dąbrowskiego. Od początku jest wtajemniczony w misję księdza Robaka i jego plany powstańcze, rozumie je, wspiera i staje się jego stronnikiem. To osoba stanowiąca swoisty pomost między Horeszkami i Soplicami. Jest lubiany i powszechnie szanowany, zarówno przez stronników Sędziego, jak i Stolnika.

9. motyw muzyczny – w utworze znajdują się mistrzowsko opisane trzy koncerty. Poprzez zastosowanie licznych środków stylistycznych, poeta wspaniale oddaje nastrój i muzykalność opisywanych koncertów. Koncert Wojskiego na rogu to barwna opowieść o łowach, zamknięta w muzycznych scenach. Gra rogu zostaje dodatkowo wzmocniona echem. Słychać w niej odgłosy zwierząt, strzelanie, głosy myśliwych, a wszystko to zamknięte zostaje w dźwiękach. Drugim koncertem jest koncert żab, który zachwyca swą naturalnością Hrabiego. Porównuje go do „harf eolskich”. Trzeci koncert to koncert Jankiela na cymbałach, opisany w ostatniej księdze. Opiewa on historyczne wydarzenia z okresu Sejmu Czteroletniego i lat późniejszych. Kolejnymi uderzeniami w cymbały muzyk oddaje piękno pieśni żołnierskiej, opowiada o żołnierzu tułaczu i legionach polskich.

10. motyw malarski – opiera się na wiszących w Soplicowie obrazach, przedstawiających sławnych narodowych bohaterów: Kościuszkę, Reytana, Jasińskiego. Podkreśla jednocześnie polski charakter domu i patriotyzm jego mieszkańców.

11. motyw krajobrazu – Mickiewicz w niezwykle plastyczny sposób wpisuje szlachecki dworek z pobielonymi ścianami w krajobraz nadniemeńskiej Litwy. Oddaje piękno miejsca, poprzez barwne określenia i przestrzenność obrazu. Jest to jednocześnie krajobraz, który sam pamięta z lat dzieciństwa i który maluje oczami wyobraźni i miłością do miejsc, które zmuszony był opuścić. Krajobraz ten jest opisany z topograficzną szczegółowością, z wiernym oddaniem zapamiętanych lasów, pól, pagórków i łąk. Ów krajobraz ujawnia się już w pierwszych wersach dzieła:

„Do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych,
Szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnionych;
Do tych pól malowanych zbożem rozmaitem,
Wyzłacanych pszenicą, posrebrzanych żytem” [Ks. I, 15-18]

12. motyw przyrody – przyroda w Panu Tadeuszu jest elementem bardzo istotnym. To swoisty bohater świata przedstawionego, który nie jest tylko tłem dla dziejących się wydarzeń, ale współistnieje na równi z człowiekiem. Jest to wykładnia szczęścia, ludzkiego życia i spokojności. Dzięki antropomorfizacji zjawisk przyrody granice między światem człowieka i światem natury, zacierają się i tworzą jednolity, metafizyczny świat. Przyroda wytycza rytm życia ludzi, człowiek stara się żyć z nią w zgodzie i jedności.

13. motyw emigranta –emigrantem jest Jacek Soplica, który ucieka z Litwy i w habicie mnicha próbuje odkupić swoje winy. Wyjazd z kraju i działalność poza jego granicami to swoista droga, dzięki której wyzbywa się swojej pychy i poprzez pokorę stara się zmienić na lepsze. Wraca na Litwę, by przygotować powstanie. Takim emigrantem jest również podmiot liryczny utworu, który ujawnia się w pierwszych słowach dzieła i pisze o tęsknocie za krajem ojczystym z perspektywy emigranta. Emigrantami z konieczności stają się Tadeusz i część szlachciców z Dobrzynia, którzy ratują swoje życie ucieczką do wojsk polskich za Niemnem.

14. motyw konfliktu – konflikt między dwoma szlacheckimi rodami jest jednym z głównych wątków Pana Tadeusza. Zaczyna się przed laty w momencie, w którym Jacek Soplica w przypływie gniewu zabija Stolnika, który nie zgodził się na jego związek z jedyną córką. Przez lata stary służący Horeszki mści się na krewnych Jacka. Spór rodzinny przenosi się na brata Soplicy, Sędziego i dalekiego krewnego Stolnika, Hrabiego, którzy zaczynają procesować się o stary zamek Horeszków. W utworze mamy do czynienia również z konfliktem, ukazanym w sposób humorystyczny. Jest to spór między Rejentem a Asesorem o charty.

15. motyw tańca – taniec wieńczy ostatnie karty dzieła Adama Mickiewicza. W polonezie, odtańczonym na zaręczynowym przyjęciu Zosi i Tadeusza, stoją obok siebie żołnierze, szlachta i wieśniacy. Mistrzowsko opisana przez poetę scena wymieniania się par, ruchu w rytm muzyki, to wspaniały obraz tańca i tanecznej tradycji.

16. motyw przemiany wewnętrznej bohatera – przemianie wewnętrznej ulega Jacek Soplica. Z awanturnika i warchoła, który znany był w okolicy ze swojego awanturniczego charakteru, z człowieka pełnego pychy, która nie pozwala mu błagać o rękę ukochanej Ewy, z zabójcy, którym się staje w porywie gniewu, zabijając Stolnika i z osoby, uważanej później za zdrajcę i sprzymierzeńca Moskali, staje się emisariuszem i patriotą. Przywdziewa mniszy habit i zmienia swe nazwisko na Robak. Jego wewnętrzna przemiana to droga pokuty i pokory, która sprawia, że pośmiertnie zostaje zrehabilitowany w oczach społeczności i odzyskuje swoje dobre imię.

17. motyw patriotyzmu – jest wszechobecny na kartach dzieła. Wszyscy bohaterowie to patrioci, z niecierpliwością wypatrujący wszelkich wiadomości z kraju i możliwości wyzwolenia ojczyzny. Patriotyzm przejawia się w ich rozmowach, w przestrzeganiu dawnych obyczajów, w kulcie polskości. Dworek Sędziego to ostoja patriotycznych uczuć, łącznie ze starym zegarem kurantowym, który wygrywa melodię Mazurka Dąbrowskiego oraz obrazami na ścianach, przedstawiającymi sławnych bohaterów narodowych. Mieszkańcy Soplicowa wyczekują od lat pojawienia się wojsk polskich i wolności. Próba wzniecenia powstania to również dowód przywiązania i miłości do kraju.

18. motyw zbrodni – zbrodniarzem staje się Jacek Soplica, który w afekcie zabija Stolnika Horeszkę. Zbrodnia, wynikająca z zemsty, staje się przyczyną wieloletniego konfliktu miedzy rodami. Sam Jacek ma świadomość, że zabił w przypływie złości i rozpaczy, jednak przez okoliczną ludność zostaje uznany za zdrajcę, mordercę i sprzymierzeńca wroga.


Jacek Soplica - bohater romantyczny

Mickiewicz stworzył doskonały portret psychologiczny Jacka Soplicy. Jego życie można podzielić na dwa okresy: burzliwej młodości i konspiracyjnej działalności pod maską bernardyńskiego mnicha.
Młody Jacek to typowy szlachecki awanturnik i warchoł. Nie posiada co prawda majątku, lecz cieszy się ogromnym poparciem wśród okolicznej szlachty. Wiedzie hulaszczy i wesoły żywot. Znany jest z mistrzowskiego oka strzelca. Z racji tego, że ma poparcie „trzystu kresek” na sejmikach, staje się stronnikiem Stolnika, który nazywa go swoim przyjacielem. W rzeczywistości Stolnik wykorzystuje sławę Jacka i zyskuje głosy dla swych celów. Jacek niefortunnie zakochuje się w jedynej córce Horeszki, Ewie i liczy, że skoro jest mile widzianym gościem w domu Stolnika, to zostanie mężem dziewczyny.
Stolnik jednak ubiega jego zamiar i podaje mu czarną polewkę, symbolizującą odmowę. Co więcej – poniża Soplicę, mówiąc mu, że inny mężczyzna zainteresował się Ewą i prosząc go o radę w tej sprawie. Pycha nie pozwala Jackowi błagać o litość Stolnika, choć wie, że Ewa też go kocha - spazmuje i mdleje na wieść o tym, że rodzice wybrali jej innego kandydata na męża. Zrozpaczony Jacek ucieka z zamku, pragnie zapomnieć o swej ukochanej i żeni się z dziewczyną, której nie jest w stanie pokochać. Wcześnie zostaje wdowcem z maleńkim synkiem i zaczyna pić.
Przypadkowo znajduje się w pobliżu zamku, kiedy Stolnik zostaje zaatakowany przez Moskali. Odczuwa satysfakcję. Kiedy jednak widzi, że Horeszkowie dzielnie się bronią, chwyta w złości broń i zaślepiony nienawiścią, zabija Stolnika. Okrzyknięty zdrajcą i stronnikiem Moskali, którzy w nagrodę dali mu część ziem Horeszków, znienawidzony i pogardzany przez dawnych przyjaciół, zostawia syna pod opieką brata i ucieka za granicę. Jakiś czas później do Soplicowa docierają pogłoski o jego śmierci. W rzeczywistości tylko nieliczni wiedzą, że Jacek żyje i kieruje wychowaniem Tadeusza. To właśnie Jacek, po śmierci Ewy, łoży na wychowanie jej córki.
Na wygnaniu Jacek, kierowany wyrzutami sumienia i poczuciem wyrządzonych krzywd, decyduje się na wstąpienie do klasztoru bernardynów i przybiera nazwisko Robak. Staje się czynnym uczestnikiem wydarzeń, mających na celu walkę z zaborcą. Pojawiał się na Galicji, w Wielkopolsce, był więźniem Moskali, uniknął wywiezienia na Syberię. Został również zamknięty przez Austriaków w więziennych lochach. Ten pełen pychy szlachcic stara się poprzez pokorę i pokutę, odkupić swoją zbrodnię, służąc ojczyźnie. Stał się emisariuszem, przenoszącym rozkazy i wieści o walczących rodakach na Litwę.
Pojawia się w Soplicowie jako wysłannik Jacka Soplicy. Ma dopilnować małżeństwa Tadeusza i Zosi. W jego zamyśle jest to najprostszy sposób na pogodzenie dwóch zwaśnionych od lat rodów i przywrócenie części dziedzictwa Zosi. Ma jednak do spełnienia również misję. Ksiądz Robak przygotowuje jednocześnie powstanie na Litwie, w którym ma uczestniczyć okoliczna szlachta. Rozpoznany przez Maćka Dobrzyńskiego i Jankiela, którego czyni swoim pomocnikiem i stronnikiem, stara się namówić szlachtę do „oczyszczenia ojczyzny ze śmieci”. Jego działalność ma charakter konspiracyjny, nigdy wprost nie mówi o powstaniu, a ludzie kojarzą jego postać z pojawianiem się nowych wiadomości o legionach polskich.
Dwukrotnie ratuje życie Hrabiego i Klucznika Gerwazego, spłacając niejako swój dług wobec Horeszków. Jego słowa o powstaniu są opacznie zrozumiane i Gerwazy wykorzystuje je do podburzenia szlachty przeciwko Sędziemu. W ten sposób dobro publiczne, jakim kierował się Robak, zostaje sprowadzone do prywatnego wyrównania rachunków i próby odzyskania siłą straconego majątku na rzecz Hrabiego. Robak zostaje ranny podczas potyczki z Moskalami i, choć rana nie jest groźna, wdaje się infekcja. Ostatnie godziny życia księdza, to spowiedź, wyjawienie swojego prawdziwego imienia największemu wrogowi Sopliców i prośba o przebaczenie, skierowana do Gerwazego. Wtedy również Jacek dowiaduje się, że Stolnik w chwili śmierci wybaczył mu i uczynił znak krzyża. Umiera szczęśliwy, dostając list z wiadomościami o wybuchu wojny. Zostaje pochowany niedaleko kaplicy w rodzinnym Soplicowie.
Po wielu miesiącach jego zasługi zostają docenione. Cesarz wyróżnia go pośmiertnie odznaczeniem legii honorowej, a Podkomorzy dokonuje rehabilitacji w oczach szlachty i przywraca jego dobre imię.
Dzieje Jacka Soplicy to dzieje typowego bohatera romantycznego. W młodości to typ buntownika, kierowanego namiętnościami i miłością do kobiety. Jego miłość nie mogła być szczęśliwa i spełniona już w chwili narodzin. Jacka i Ewę dzieliły różnice majątkowe. Kochając szaleńczo, przez całe życie, dokonując zbrodni na Stolniku, nieodwracalnie zmienia bieg swojego życia. Sięga po broń, kierowany gniewem, zaślepiony rozpaczą i nienawiścią. Żyje z piętnem mordercy i hańby, traci przyjaciół, nie może ponownie ułożyć sobie życia ani też poświęcić się wychowywaniu syna. To wielki indywidualista, wypełniony pychą i próżnością. Owa próżność sprawiała, że nie słuchał rad innych, którzy otwarcie mówili mu, że Stolnik nigdy nie odda mu córki za żonę.
Targany wyrzutami sumienia, szukający sposobu na odkupienie swojej winy dokonuje przewartościowania swojego świata, którego centrum czyni ojczyznę i walkę w jej imię. Walki o wolność prowadzą go do zmiany tożsamości i rozpoczęcia nowego etapu życia. Jednocześnie to samotnik, żyjący przez lata z dala od jedynego syna i brata, od swoich rodzinnych stron, jest to jednak samotność z wyboru. To człowiek tajemniczy, skrywający prawdę o sobie nawet przed Sędzią i Tadeuszem. Jako bohater romantyczny ma do spełnienia misję - przygotowanie powstania na Litwie przeciwko zaborcy. Rezygnuje z życia prywatnego dla wyższych celów – dla ojczyzny. Tragizm tej postaci możemy zauważyć w sytuacji, kiedy Jacek jako ksiądz żyje przez jakiś czas tuż obok syna i nie wyjawia mu, że jest jego ojcem, ponieważ nie czuje się godnym jego miłości.
Jacek Soplica to typowy bohater romantyczny, w którym dokonuje się swoista przemiana osobista, w którym na kartach dzieła następuje przemiana od człowieka pełnego pychy w pokornego mnicha, skrywającego swoje prawdziwe oblicze pod kapturem.


Synkretyzm gatunkowy i rodzajowy  "Pana Tadeusza". Poetyka dzieła

Pan Tadeusz stanowi swoiste połączenie głównych gatunków literackich: liryki, epiki i dramatu. Charakterystyczne dla liryki wewnętrzne przeżycia, emocje i przekonania jednostki można odnaleźć w inwokacji, epilogu, opisach przyrody i konstrukcji fabuły. Inwokacja jest przesycona tęsknotą podmiotu lirycznego, chęcią przeniesienia się do kraju dzieciństwa i związanymi z nim wspomnieniami. Mamy tu do czynienia z liryką bezpośrednią, w której wyraźnie zaznaczone jest w pierwszej osobie liryczne „ja”. Epilog nacechowany jest refleksjami i bezpośrednimi emocjami podmiotu lirycznego. Opisy przyrody są subiektywną wypowiedzią podmiotu lirycznego, który bardzo często, poprzez zachwyt nad pięknem przyrody, przywołuje wspomnienia minionych czasów. Sam utwór pisany jest wierszem.
Elementy dramatu można odnaleźć z scenach opisujących radę w Dobrzyniu, gdzie dominuje charakterystyczny dla tego gatunku dialog. Natomiast epickość utworu przejawia się w fabularnym ujęciu świata przedstawionego, we wprowadzeniu osoby narratora, który pozostaje poza przedstawionym w dziele światem, ale jest jego współuczestnikiem i relacjonuje wydarzenia. Epicka jest również narracja, oparta w dużej mierze na opisach i zdarzeniach, przy dość niewielkim wprowadzeniu fragmentów dialogowych.
Na kartach utworu Można odnaleźć liczne rodzaje literackie:
a) Sielanka – utwór tematycznie związany z życiem chłopów i pasterzy, w Panu Tadeuszu przejawia się poprzez utrzymany w dziele idylliczny nastrój i wiejskość, arkadyjską wizję Soplicowa jako świata, gdzie rytm życia wyznaczany jest porami roku, pracą na roli i wschodami i zachodami słońca. Natura oddziałuje na życie bohaterów, wyznacza ich miejsce i żyje z nimi w zgodzie.
b) Poemat opisowy – którego zasadniczym elementem są opisy i motywy statyczne, ujawniające się w dziele we fragmentach, poświęconych sztuce rolniczej, życiu wiejskiemu, krajobrazowi, zabytkom kultury (wywód Hrabiego o architekturze gotyckiej).
c) Elementy powieści walterskotowskiej, łączącej wątki romansowe z rozbudowanym obrazem wydarzeń i obyczajów epoki – przewijające się w utworze wątki miłosne (Jacka Soplicy i Ewy Horeszkówny, Tadeusza i Zosi) są wpisane w wydarzenia z historii Polski w okresie po Sejmie Czteroletnim, kampanii napoleońskiej i dają szeroki obraz panującym wówczas obyczajom szlacheckim.
d) Poemat heroikomiczny – kontrast pomiędzy treścią „wysoką” a „niską” tak charakterystyczny dla tego rodzaju epickiego występuje w księdze VIII.
e) Gawęda – stylizowane na opowieść ustną historie Wojskiego, z częstymi zwrotami do słuchaczy i swobodnym prowadzeniem wątków.
f) Satyra – ośmieszająca krytyka, wyrażająca szlachecki sprzeciw wobec nowinek ze świata i kosmopolityzmu niektórych jej przedstawicieli. W Panu Tadeuszu mamy do czynienia z satyrycznie potraktowanymi poglądami Hrabiego, jego angielskim sposobem bycia oraz francuszczyzną, której sekunduje Telimena.
g) Powieść poetycka – luźno i fragmentarycznie przedstawiona historia Jacka Soplicy, nacechowana dramatyzmem i subiektywnymi emocjami postaci.
h) Legenda – jej elementy można odnaleźć w historii zamku Horeszków.
i) Mit z baśnią – opowieść o mateczniku, nabierająca elementów fantastycznych i podlegająca baśniowej stylizacji.
j) Komedia – sytuacje komiczne i żartobliwe, które towarzyszą romansowi Tadeusza i Telimeny. Już sam początek ich znajomości i omyłka Tadeusza jest początkiem całej serii zdarzeń, które nabierają charakteru śmieszności.
k) Anegdota – krótkie opowiadanie o pojedynczym zdarzeniu, często komiczne w swej treści. W utworze jest to opowieść Telimeny o jej pobycie w Petersburgu, podczas której straciła swojego ukochanego pieska.
l) Aforyzmy – zwięźle ujęte w formę jednego zdania treści o charakterze filozoficznym bądź moralnym, odznaczające się błyskotliwością, na przykład: „Co Francuz wymyśli, to Polak pokocha” [Ks. I, 480]
m) Pogadanka – mowa Sędziego o grzeczności.
n) Opowiadanie – cechujące się swobodną kompozycją i wielowątkowością zdarzeń. W Panu Tadeuszu taki te cechy ma historia Gerwazego o Jacku Soplicy i Horeszkach.
o) Humoreska – opowiadanie o zabawnym zdarzeniu, zwykle zamknięte dowcipną puentą. W dziele to spór o psy, zakończony zwycięstwem obu stron i słowami „Niech zgoda między nami kwitnie” [Ks. XI, 568].
p) Obrazek – swoista scenka rodzajowa, mająca charakter plastycznego opisu sytuacji. W utworze takimi barwnymi scenkami są posiłek i grzybobranie.



Pan Tadeusz jako epopeja - zestawienie cech

1. utwór wierszowany - utwór pisany wierszem, trzynastozgłoskowcem, stylizowanym na mowę potoczną, gawędziarską,
2. dzieje legendarnych lub historycznych bohaterów - jako bohater zbiorowy szlachta jest jednocześnie wpisana w historię narodu polskiego jako warstwa społeczna, która przez wiele wieków tworzyła historię Polski,
3. tło wydarzeń przełomowe dla danej społeczności narodowej - tłem wydarzeń są próby wywołania powstania na Litwie oraz wybuch wojny, która niosła ze sobą nadzieje na odzyskanie niepodległości,
4. bohaterowie powiązani ze środowiskiem społecznym i z jego obyczajowością - bohaterowie dzieła są przedstawicielami stanu szlacheckiego i wszystkiego, co się z nim wiąże (zwyczaje, obyczaje, stroje, tradycja),
5. charakterystyka psychologiczna postaci - każdy bohater jest silnie zindywidualizowany, posiada charakterystyczne cechy osobowe, które wpływają na jego postępowanie, kierują jego działaniem i są swoistym sumieniem,
6. czyny bohaterów podlegają kwalifikacjom etycznym - postępowanie bohaterów Pana Tadeusza jest nacechowane poczuciem dobra i zła oraz podlega ocenie nie tylko ogółu ale przede wszystkim sumieniu postaci,
7. inwokacja, odwołująca się do Muzy z prośbą o natchnienie - utwór rozpoczyna inwokacja, w której podmiot liryczny zwraca się do Matki Boskiej z prośbą o odzyskanie utraconej ojczyzny i przeniesienie do kraju dzieciństwa,
8. narrator wszechobecny i obiektywny - narrator dzieła jest wszechobecny i obiektywny, uczestniczy we wszystkich wydarzeniach i je relacjonuje,
9. realistyczny i drobiazgowy styl opisu - drobiazgowe opisy szlacheckiego ubioru, przedmiotów życia codziennego, realistyczne opisy natury i przyrody,
10. patetyczny styl opowiadania - utwór opowiada o rzeczach ważnych i wzniosłych, dotyczących przeszłości narodu, bieżących wydarzeń,
11. opisy scen batalistycznych - niezwykle plastyczny i dynamiczny opis potyczki, stoczonej z Moskalami w Księdze IX Bitwa,
12. opisy wstrzymujące akcję, charakterystyka postaci lub sytuacji - bardzo obszerne opisy przyrody ojczystej, dworu i postaci, wstrzymujące rozwój akcj,
13. rozbudowane porównania homeryckie - Mickiewicz stosuje rozbudowane nieraz na kilka czy kilkanaście wersów opisy zjawisk:
„bo każda chmura inna, na przykład jesienna
Pełźnie jak żółw leniwie, ulewą brzemienna,
I z nieba aż do ziemi spuszcza długie smugi
Jak rozwite warkocze, to są deszczu strugi” [Ks. III, 636-639],
14. miara wiersza – heksametr - trzynastozgłoskowiec, będący odpowiednikiem antycznego heksametru,
15. podział na księgi - podział treści dzieła na dwanaście ksiąg,
16. wielowątkowość fabuły - w Panu Tadeuszu wyszczególnić można kilka wątków głównych: miłosny, patriotyczny, spór o zamek oraz liczne wątki poboczne, miedzy innymi spór o psy.