Mitologia (z gr. mythología zajmującą się badaniem mitów. Mitologie mają znaczący wpływ na rozwój = 'opowiadanie legend, starych podań') - zbiór mitów i podań o bogach i bohaterach, funkcjonujący w danej religii lub społeczności. Terminem tym określa się również naukękulturowy prawie wszystkich społeczeństw i narodów (wyjątkiem są najprymitywniejsze ludy, jak brazylijscy Pirahã). Na kulturę europejską (literatura, dramat, malarstwo) wpłynęła zwłaszcza mitologia grecka.

Rodzaje mitów

• kosmogoniczne – o stworzeniu świata i kosmosu
• teogoniczne – o narodzinach i życiu bogów
• kalendarzowe – o podziale roku
• antropogeniczne – o stworzeniu człowieka
• genealogiczne – o rodach starożytnych
• soteriologiczne – o zbawieniu człowieka
• eschatologiczne - o życiu pośmiertnym

Funkcje mitu:

- poznawcza - uzasadnianie i interpretacja różnych niezrozumiałych dla człowieka zjawisk, zdarzeń
- sakralna - wprowadzanie w życie społeczeństwa kultów różnych bóstw
- światopoglądowa - podstawy wierzeń religijnych
- tworzenie archetypów (rodzajów zachowań)
- określenie kondycji człowieka (słaby wobec przyrody, śmiertelnik)
- określanie największych pragnień, marzeń człowieka
Mit to odpowiedź na nurtujące człowieka pytania. Jak powstał on sam, jak powstał Bóg; zaspokajał ciekawość człowieka dotyczącą jego relacji ze światem;

Streszczenia wybranych mitów

Mit o powstaniu świata

Z mitu o powstaniu świata dowiadujemy się, że: „Na początku był chaos”. Do końca nie wiadomo, jak dokładnie to rozumieć. Najprawdopodobniej jednak chaos był pierwszym bogiem, który nie posiadał jeszcze kształtu i fizycznej postaci lub wielką, inteligentną otchłanią. Miała ona zawierać w sobie wszystko, co później stało się światem. Z niej powstały cztery żywioły: ziemia, woda, ogień i powietrze. Również z niej zrodzili się bogowie, którzy jako potomków mieli kolejnych bogów. Pierwsi byli bóg Uranos – Niebo oraz bogini Gaja – Ziemia. Władzę nad światem odebrał Uranosowi jego syn, Kronos. Ten z kolei stracił ją na rzecz własnych synów. Podzielili się oni zdobytą władzą: Zeus rządził ziemią, Posejdon morzem, a Hades światem podziemnym.
W czasie, kiedy rodzili się kolejni bogowie i walczyli ze sobą o władzę, powstawał również świat. Z chaosu wyłonił się stały ląd. Zaczęło świecić słońce i padały deszcze, dzięki czemu rozwijało się na ziemi życie. Powstały lasy i góry. Rodziły się pierwsze zwierzęta. Powoli świat zaczął nabierać takiego kształtu, jaki znany był ludziom z życia codziennego.
Mit o powstaniu świata dawał starożytnym Grekom odpowiedzi na od zawsze nurtujące ludzi pytania. Pomagał oswoić otaczającą, z natury nieprzyjazną rzeczywistość. Tłumaczył, co było na początku, wcześniej, zanim pojawił się człowiek. Opowiadał, jak powstał świat oraz dlaczego ma on taki kształt, jaki zaobserwować można w życiu codziennym.
Ponadto mit ten miał też swoją praktyczną funkcję. Zapewniał możliwość orientowania się w czasie. Dawał Grekom świadomość przemijalności oraz sytuował ich w dziejach historycznych i pomagał liczyć upływające lata.

Mit o powstaniu człowieka

Z mitów można odczytać dwie różne wersje pojawienia się na ziemi człowieka. Pierwsza
z nich dotyczy historii o wiekach: złotym, srebrnym, brązowym i żelaznym. Druga wersja opowiada o stworzeniu człowieka przez jednego z herosów – Prometeusza.
Prometeusz ulepił ludzkie ciało z gliny i łez, a duszę stworzył ze skradzionych ze słonecznego rydwanu iskier. Człowiek początkowo był słaby i bezradny wobec sił natury. Widząc to, Prometeusz zadbał o niego. Ukradł z nieba zarzewie ognia, podarował je ludziom i powiedział im, jak go używać. Na tym się jednak nie skończyło. Heros opiekował się ludźmi oraz uczył ich rzemiosła i sztuki. Pokazał, jak wznosić kamienne i drewniane budowle i konstruować statki. Zdradził sekrety sztuki ciesielskiej, rozpoznawania, wydobywania i zastosowania metali. Podarował ludziom wiedzę na temat rozróżniania pór roku, astrologii, matematyki, pisma, oswajania zwierząt, zielarstwa, wyrabiania leków, wróżenia. Wszystkie te działania Prometeusza nie podobały się Zeusowi. Przeszkadzało mu, że ludzie stawali się coraz silniejsi. Postanowił więc powstrzymać wzrost człowieczej potęgi. Wysłał na ziemię Pandorę, podarowawszy jej przedmiot, przez który ludzi zaczęły dotykać klęski i nieszczęścia.
Kochający ponad siebie samego ludzi Prometeusz zemścił się na królu bogów. Zaproponował mu, żeby wybrał część wołu, którą człowiek od tej pory ma składać bogom w ofierze. Wcześniej podzielił podstępnie zwierzę na dwie części: mięso przykryte poszarpaną skórą i kości przykryte grubą warstwą tłuszczu. Zeus wybrał oczywiście grubą warstwę tłuszczu, spodziewając się znaleźć pod nim mięso. Za ten czyn król bogów okrutnie ukarał herosa. Kazał przykuć go do skały, z dala od ludzi, w górach Kaukaz. Codziennie do Prometeusza przylatywał wygłodniały orzeł i wyjadał mu wątrobę. Ofiara nie umierała jednak, a jej wnętrzności odrastały każdej nocy. Miało to trwać wieczność. Na szczęście podróżujący po świecie Herakles spotkał Prometeusza i wybawił go od cierpienia. Bez wiedzy i zgody bogów zabił orła. Kiedy Prometeusz znalazł się w górach Kaukaz, ludzie zostali sami i nie potrafili sobie poradzić. Zaczęły dotykać ich klęski i stawali się coraz bardziej źli.
Mit o Prometeuszu przekazuje dwie podstawowe treści. Po pierwsze, jest jedną z prób wytłumaczenia, skąd na świecie wziął się człowiek. Heros sprawił, że ludzie zaczęli rozumieć świat, zagospodarowywać go, a następnie sprawiać, aby poddawał się on ich woli, panować nad nim. Po drugie, mit tworzy archetyp altruistycznego buntownika, który zaciekle walczy z silniejszym przeciwnikiem o prawa słabszych. Prometeusz symbolizuje miłość do ludzi i zdolność poświęcania się dla nich. Opiekował się nimi bezinteresownie i był gotów cierpieć w imię wiary w człowieka. Optymizmem napawa to, że zawsze w końcu znajdzie się ktoś sprawiedliwy (jak w tym przypadku Herakles), kto skróci cierpienie za oddanie szlachetnej sprawie.
Z mitu o Prometeuszu wywodzi się zwrot frazeologiczny „postawa prometejska”. Oznacza on właśnie dążenie do zapewnienia szczęścia ludziom słabszym, sprzeciwiając się większym siłom przy wierze w istotność walki i zwycięstwo sprawy.

Mit o Syzyfie

Do kręgu legend korynckich należy mit o Syzyfie. Był on założycielem i królem miasta Korynt. Jako że bogowie go lubili, Zeus zapraszał go na uczty na Olimpie. Wadą Syzyfa było to, że lubił plotkować. Zawsze opowiadał ludziom różne nowinki, dotyczące siedziby bogów. Mieszkańcy Olimpu nie zwracali na to uwagi, aż do czasu, kiedy król Koryntu zdradził ważny dla Zeusa sekret. Rozgniewany król bogów wysłał po Syzyfa bożka śmierci, Tanatosa. Sprytny władca Koryntu jednak zdał sobie sprawę z konsekwencji zdradzenia sekretu Zeusa i przygotował się na przybycie jego posłańca. Uwięził Tanatosa, w wyniku czego ludzie przestali umierać.
Bogowie uwolnili jednak bożka śmierci i Syzyf zmarł. Jednak zanim to się stało, nakazał swojej żonie nie chować zwłok. Jego dusza nie mogła wstąpić do krainy umarłych. Syzyf żalił się Plutonowi, że nie może udać się do krainy umarłych, ponieważ nie został pochowany. Pluton pozwolił mu wrócić do świata żywych, zemścić się na żonie i dopilnować swojego pogrzebu. Syzyf pojawił się na Ziemi. Nie miał jednak zamiaru wracać do krainy umarłych. Ukrył się i żył bardzo długo. Bogowie jednak przypomnieli sobie w końcu o nim i ponownie wysłali Tanatosa.
Syzyfowi za oszustwo i ucieczkę z krainy umarłych wymierzono straszliwą karę. Miał on przez wieczność wtaczać na bardzo wysoką i stromą górę ciężki głaz. W momencie, kiedy prawie dochodził do szczytu, głaz wyślizgiwał się z rąk i spadał na dół.
Mit o Syzyfie przedstawia dwa archetypy. Król Koryntu za życia to uosobienie przebiegłości i sprytu, ale również chciwości. Heros po śmierci stanowi symbol daremnego trudu, ciągłej, bezcelowej i ciężkiej pracy.
Z opowieści o królu Koryntu czerpiemy też naukę moralną. Nie warto oszukiwać i być chciwym. Nawet jeśli przez długi czas będziemy z tego powodu czerpać zyski, w końcu spotka nas za to kara.

Mit o Dedalu i Ikarze

Jedną z legend kreteńskich jest mit o Dedalu i Ikarze. Dedal pochodził z Aten. Był on wybitnym rzemieślnikiem i artystą. Przebywał na Krecie, na dworze króla Minosa. Zbudował labirynt dla potwornego potomka króla, Minotaura, tworzył posągi i pożyteczne wynalazki. W końcu jednak zatęsknił za swoją ojczyzną i chciał do niej powrócić. Król Minos nie pozwalał na to, chcąc mieć tak wybitnego człowieka i wieloletniego powiernika sekretów państwowych obok siebie.
Dedal mimo to postanowił wydostać się z Krety. Skonstruował dla siebie i swojego syna Ikara skrzydła z ptasich piór sklejonych woskiem. W ten sposób mieli opuścić miasto. Przed odlotem przestrzegł Ikara, aby ten trzymał się blisko niego. Nie można było lecieć ani zbyt wysoko, gdyż słońce roztopiłoby wosk, ani zbyt nisko, ponieważ wówczas pióra nasiąkną wilgocią od wody i staną się ciężkie. Ojciec z synem opuścili Kretę. Ikar, zachwycony tym, że leci, zapomniał o uwagach ojca i zaczął wzbijać się coraz wyżej. W końcu promienie słoneczne roztopiły wosk w jego skrzydłach i młodzieniec zginął, spadając na ziemię. Dedal, po długich poszukiwaniach, odnalazł ciało syna i pochował je.
Mit ten opowiada o dwóch kontrastowych względem siebie archetypach. Dedal to uosobienie: mądrości, doświadczenia oraz rozwagi. Wszystko co robi, jest z góry zaplanowane, ma przemyślane szczegóły swojego działania. Ikar jest przeciwieństwem swojego ojca. Z jednej strony można postrzegać go jako lekkomyślnego i nieodpowiedzialnego. Jest jednak również symbolem marzyciela-fantasty. Mimo niebezpieczeństwa był w stanie zaryzykować, aby zobaczyć coś nowego i przeżyć ciekawe zdarzenia. Ponadto Ikar to empirysta. Aby coś zrozumieć, musi tego dotknąć, teoria jest dla niego niewystarczająca.
Poza tym motywami wielokrotnie wykorzystywanymi na różne sposoby w sztuce, mit ten niesie też istotną prawdę o życiu. Tak samo, jak Ikar był różny od Dedala, zazwyczaj syn jest różny od ojca.

Mit o jabłku Eris

Bez wątpienia największą wojną mitologicznej Grecji była wojna trojańska. Jedną z legend z nią związanych jest mit o jabłku Eris. Imię to należało do bogini niezgody. Niespodziewanie zjawiła się ona na uczcie weselnej boginki Tetydy i człowieka, księcia Peleusa. Jako że nie została zaproszona na uroczystość, na której zebrali się wszyscy bogowie olimpijscy, przyszła się zemścić. Rzuciła między biesiadujące boginie złote jabłko. Na nim był napis: „Dla najpiękniejszej”.
Boginie zaczęły się kłócić, która ma zabrać jabłko. Najbardziej pożądały go: Hera, Atena
i Afrodyta. Zeus przerwał walkę o jabłko i spór nakazał rozstrzygnąć Parysowi, księciu trojańskiemu. Każda z bogiń obiecywała młodzieńcowi dary w zamian za podarowanie jej złotego owocu. Hera powiedziała, że uczyni z Parysa potężnego władcę, rządzącego wieloma narodami. Atena chciała sprawić, że młodzieniec stanie się najmądrzejszym człowiekiem na ziemi. Natomiast Afrodyta obiecała, że zdarzy się, iż Parys zdobędzie najcudowniejszą na świecie kobietę. Była nią Helena – żona króla Sparty, Menelaosa. Parys oddał jabłko Afrodycie, a ona spełniła daną mu obietnicę. Stało się to przyczyną wojny trojańskiej.
Mit przekazuje znaczenia, dotyczące ludzkiej próżności. Można wyczytać z niego, że pominięte niewiasty, jak podczas przyjęcia weselnego Eris, są zdolne do przemyślanej, wyrafinowanej zemsty. Spór trzech potężnych bogiń o jabłko obrazuje kobiece samouwielbienie i niechęć przyznania rywalce, że jest ładniejsza. Zachowanie Hery, Ateny i Afrodyty przybliża świat boski do świata ludzkiego. W opowieści jest także postawiona teza, iż przyczyną wybuchów wojen są spory o kobiety albo szerzej patrząc – przyczyny osobiste.