Homer

Homer – legendarny, pierwszy znany z imienia, poeta grecki czasów starożytnych. Żył prawdopodobnie w VIII w. p.n.e. na skolonizowanych przez Grecję obszarach Azji Mniejszej. Uchodzi za twórcę całej literatury Zachodu, za sprawą dwóch swych wielkich eposów Iliady i Odysei. Imię Homer, według greckiego źródłosłowu znaczy tyle, co zakładnik. Bardziej przyjęła się jednak inna możliwa jego wykładnia. Homer może bowiem oznaczać „nie widzący”, co sugerowałoby, że ów wielki aojda (śpiewak) starożytności był ślepy. Już w antyku postać Homera budziła żywe zainteresowanie. Siedem miast przypisuje sobie to, że właśnie w nich miał się narodzić autor Iliady i Odysei. Dokładniejszych wiadomości o pochodzeniu poety, jego rodzinie i życiu niestety brak. Brak wiarygodnych informacji odnośnie biografii Homera doprowadził nawet do tego, że francuscy uczeni poddali w wątpienie fakt, że w ogóle poeta taki w ogóle istniał (tzw. kwestia homerycka). Iliada i Odyseja mogły być bowiem dojrzałym już dziełem tradycji ustnej, przekazywanej z pokolenia na pokolenie, a więc ich autor byłby zbiorowy. Dziś jednak przyjmuje się, że ów niewidomy śpiewak, który zapoczątkował dzieje literatury europejskiej faktycznie kiedyś żył i tworzył.



Iliada - streszczenie

Naczelny wódz grecki, Agamemnon, porywa Chryzeidę. Jej ojciec, Chryzes, prosi Apollina (jest jego kapłanem) o pomoc. Ten zsyła na Greków zarazę. W związku z tym Achilles zwołuje naradę. Proponuje zwrócić się o poradę do wróżbity Kalchasa. Ten ujawnia prawdę, mówiąc, że winny jest Agamemnon. Wódz reaguje szybko – odda dziewczynę, ale w zamian chce brankę Achillesa. Od tej chwili Agamemnon ma w Achillesie zagorzałego wroga. Wojownik prosi boginię Tetydę o pomoc i zemstę, a sam rezygnuje z dalszej walki.
Tetyda zjawia się u Zeusa. Ten reaguje na jej prośbę i zsyła na Agamemnona podstępny sen, a w nim podsuwa myśl, by wódz udał się z wojskiem pod Troję, bo bliska jest jej klęska. Składa obietnicę szybkiego zwycięstwa. Oblężenie trwa jednak 9 lat. Wśród żołnierzy rośnie niezadowolenie. W trakcie narady Odyseusz przypomina, że wg wyroczni Kalchasa w 10. roku wojny Grecy zwyciężą. Pojawia się Atena, która wspiera żołnierzy i dodaje im otuchy.
Pod murami Troi stają naprzeciw siebie obie armie. Na czoło wojska trojańskiego wychodzi Parys i wywołuje spośród Greków ochotnika. Zgłasza się Menelaos, mąż Heleny. Parysa ogarnia lęk. Krytykuje to tchórzostwo Hektor. Parys staje do pojedynku. Siła fizyczna i doświadczenie Menelaosa jednak górują. Młody Trojanin słabnie. Afrodyta pomaga Parysowi i ten znika z pola walki. Agamemnon ogłasza zwycięstwo Menelaosa.
Hera i Atena chcą zagłady Troi. Kiedy Zeus nie sprzeciwia się, Atena przyjmuje postać syna Nestora i zjawia się w obozie Trojanów. Odszukuje najsłynniejszego łucznika i namawia go do zdradzieckiego ataku na Menelaosa. Strzała Pandara trafia w ciało Greka, ale ten nie umiera. Agamemnon w czasie przeglądu wojsk mówi o zdradzie i złamaniu umowy przez wroga.
Na plan pierwszy wysuwa się w obozie greckim Diomedes. Walczy odważnie nie tylko z ludźmi, ale i z bogami, m.in. rani Afrodytę. W pojedynku zabija Pandara, ciężko rani Eneasza. Na pomoc Troi spieszy bóg Ares, a w obozie greckim uaktywnia się Hera z Ateną. Kiedy Ares podejmuje ostateczną walkę z Diomedesem, Atena nakłada na Diomeda czapkę - niewidkę i pomaga mu zwyciężyć. Ares jest ranny. Trojanie chcą ubłagać Atenę. Matka Hektora wraz ze starszymi kobietami zanosi dary do świątyni.Tymczasem Andromacha rozpacza. Wie, że mąż stanie do walki. Wspomina swoją rodzinę zabitą przez Achillesa. Boi się. Hektor żegna się jednak z żoną i synkiem. Odchodzi. Dołącza do niego Parys. Przed murami Troi trwa rozmowa Ateny i Apollina. Przejmuje ich los obu narodów. Na pole bitwy wychodzą Hektor i Ajas. Pojedynek kończy się kompromisem i wymianą darów. Trojanie nie zgadzają się na zwrot skarbów i Heleny, ale przystają na rozejm. Jest czas na pochowanie zmarłych oraz naprawę fortyfikacji.
Na Olimpie trwa spotkanie. Zeus zakazuje bogom udziału w walce. Waży losy obu walczących stron. W tym dniu Trojanie zwyciężają. Rozbijają obóz na noc przed murem chroniącym greckie okręty. W czasie narady w obozie greckim Nestor rzuca propozycję przebłagania Achillesa. Chcą, by wrócił i walczył. Odyseusz, Fojniks i Ajas idą z poselstwem. Achilles jest nieugięty. Stwierdza, że ruszy do walki jedynie wtedy, gdy Hektor zagrozi jego okrętom.
Diomedes i Odyseusz skradają się do obozu trojańskiego. Tymczasem Hektor chce wysłać kogoś na zwiady do Greków. Zgłasza się Dolon. Niestety, w drodze spotyka się ze szpiegami. Dochodzi do walki. Ranny i zatrwożony Trojanin wyjawia, że śpieszy z odsieczą Troi król Traków. Dolon ginie z ręki Diomedesa. Obaj dokonują śmiałego ataku na Rezusa. Zabijają króla.
Zaczyna się bitwa. Agamemnon wzbudza strach. Nawet ranny potrafi świetnie walczyć. Pojawia się Hektor. Trojanie triumfują. Pod jego wodzą zdobywają mur obronny Greków. Z okrętu wszystko to obserwuje Achilles.
Z tym stanem rzeczy nie zgadza się Posejdon. Podsyca Greków do walki i ciągle ich wspiera. Zeus zaś wspomaga Trojan. Hektor przoduje w walce, nie słucha rad, by dać czas wojsku na odpoczynek. Nie może tego zdzierżyć Hera. Wabi Zeusa do sypialni i usypia męża. Posejdon ma więc okazję spokojnie pomagać Grekom. Rannego w potyczce z Ajasem Hektora Trojanie szybko zabierają z pola walki. Słychać krzyk triumfu i ulgi wśród Greków.
Zeus budzi się. Jest wściekły. Wzywa Posejdona do ustąpienia z pola walki, a Apolla prosi o pomoc Trojanom. Grecy uciekają. Hektor podpala okręty. Wielu zabija. Patrokles, przyjaciel Achillesa, pędzi do wodza z wieściami o klęsce.
Hektor zabija Ajasa. Tymczasem Achilles w rozmowie z Patroklesem wypomina mu jego udział w walce. Przestrzega go. Ten wykrada jednak zbroję Achillesa i w przebraniu staje do walki. Na widok zbroi truchleją serca Trojan. Pojawia się Hektor i walczy z Patroklesem. Grek w ostatnim tchnieniu życia przepowiada Hektorowi śmierć z ręki Achillesa i umiera.
Świadkiem śmierci Patroklesa jest Menelaos. Chce zabrać ciało zmarłego. Niestety, nie otrzymuje pomocy. Rezygnuje i odchodzi, bo zbliża się Hektor. Trojanin nie zajmuje się jednak Patroklesem. Zabiera zbroję i odchodzi, by ją włożyć na siebie. Trwa walka o ciało Greka. Dopiero interwencja Zeusa umożliwia Menelaosowi wyniesienie ciała. Achilles dowiaduje się o śmierci przyjaciela. Rozpacza. Chce walczyć z Hektorem. Podejmuje tę decyzję, mimo iż wie, że z woli bogów wkrótce potem i on zginie. Wydaje przeraźliwy okrzyk, budzący trwogę wśród walczących. Na prośbę Tetydy Hefajstos wykuwa Achillesowi nową zbroję.
Pogrążony w bólu Achilles jedna się z Agamemnonem. Wódz oddaje mu Bryzeidę na znak zgody. Żal po stracie przyjaciela jednak nie ustępuje. Achilles zabija kolejnego syna Priama. Przegania żołnierzy poza mury miasta. Staje do pojedynku. Zabija Hektora, a jego ciało przywiązuje do swojego konia i ciąga po ziemi.
Zjawia się Priam i prosi o wydanie zwłok. Achilles nie odmawia królowi Troi. Nawet mu bardzo współczuje. Jedzą wspólnie wieczerzę i jednoczą się w cierpieniu. Wydaje w końcu zwłoki Hektora, godzi się z Priamem i obydwaj przyrzekają rozejm na czas pogrzebu.



Geneza utworu

Wiarygodność historyczna
Epos opisuje dzieje ostatniego okresu wojny trojańskiej. Przez wieki powątpiewano w to, że taki konflikt zbrojny faktycznie miał miejsce w historii. Skłaniano się raczej do twierdzenia, że akcja Iliady to fikcja literacka, głęboko zakorzeniona w mitologii. Dziś wiadomo jednak, że Troja faktycznie istniała. Jej ruiny odnalazł w Azji Mniejszej w końcu XIX wieku niemiecki archeolog Heinrich Schliemann. Pozostałości wspaniałego niegdyś grodu, zlokalizowanego na wzgórzu, odpowiadają, jak wykazała analiza porównawcza, opisom Homera. Iliada stanowi przez to niewyczerpane źródło do badań nad historią kultury, obyczajowości, obrzędów, wojskowości i wierzeń Greków okresu archaicznego.

Znaczenie tytułu
Nazwa eposu pochodzi od słowa Ilion, drugiej nazwy miasta Troja. Należałoby ją tłumaczyć wedle greckiego źródłosłowu jako „pieśń o Ilionie”. Warto jednak pamiętać, że nazwa jest myląca, bo właściwym tematem dzieła jest gniew Achillesa i ostatnie tygodnie wojny trojańskiej, a nie cała wojna czy dzieje Troi.



Problematyka utworu

Centralny temat Iliady
Iliada to wielki utwór epicki (epos), który podejmuje temat wojny trojańskiej. Wojna ta stanowi jednak u Homera tylko tło. Prawdziwym tematem dzieła jest bowiem konflikt między przywódcą wojsk greckich, Agamemnonem a najsilniejszym z achajskich wojowników Achillesem. Centralnym tematem Iliady, wyraźnie zaznaczonym już w inwokacji, jest gniew Achillesa spowodowany tym, że z nakazu Agamemnona została mu odebrana trojańska branka, Bryzeida. Utwór stoi w związku z późniejszym drugim wielkim eposem Homera – Odyseją. To dzieło obejmuje wydarzenia, jakie mają miejsce już po zakończeniu wojny trojańskiej. Głównym tematem jest tam powrót Odyseusza do upragnionej Itaki, który wskutek gniewu bogów zamienia się w bolesną i długotrwałą tułaczkę.

 

Główni bohaterowie

Achilles – heros grecki, nieustraszony wojownik. Gdy był niemowlęciem, matka wykąpała go w Styksie, zapewniając mu odporność całego ciała, z wyjątkiem pięty, na ciosy. Jego gniew z powodu odebrania mu przez Agamemnona trojańskiej branki, Bryzeidy jest centralnym tematem Iliady. Po śmierci przyjaciela, Patroklesa przyłącza się do walk. Zwycięża w pojedynku Hektora i bezcześci jego ciało, by ulec potem łzom ojca zmarłego i wydać mu ciało. Ginie ugodzony w piętę strzałą Parysa, prowadzoną przez Apollina.

Hektor – Najstarszy syn Priama. Zabójca Patroklesa, przyjaciela Achillesa, co skłania tego ostatniego do przyłączenia się do walki. W pojedynku z Hektorem Achilles zwycięża, a następnie pastwi się nad ciałem Trojańczyka.

Agamemnon – Naczelny wódz wojsk greckich. Jego decyzja o zabraniu Bryzeidy Achillesowi powoduje, że ten odmawia udziału w walce.

Patrokles – Ukochany przyjaciel Achillesa. Ginie z ręki Hektora, wzięty za najsłynniejszego greckiego wojownika, bowiem przywdziewa jego zbroję. Jego śmierć jest punktem zwrotnym w wojnie trojańskiej. Powoduje przyłączenie się Achillesa do walk i skutkuje ostatecznym zwycięstwem.

Parys – Syn Priama. Przyznał złote jabłko Afrodycie, która dopomogła mu w zdobyciu Heleny. Była to bezpośrednia przyczyna wybuchu wojny trojańskiej. Zabił dzięki pomocy Apolla strzałem z łuku Achillesa, ale sam zmarł ciężko ranny niewiele później.

Priam – Ostatni król Ilionu. Nie brał udziału w walkach z racji podeszłego wieku. Po śmierci najwaleczniejszego ze swoich synów udał się do obozu Achillesa, by odebrać jego ciało. Zginął, gdy Grecy wtargnęli do Troi.

Antenor – Przedstawiciel starszyzny trojańskiej. Zwolennik pokoju, opowiadał się za zawarciem rozejmu z Grekami i wydaniem im Heleny.

Ajas zwany Wielkim – Najdzielniejszy po Achillesie wojownik grecki. Wydarł ciało Achillesa z rąk Trojan, w turnieju o jego zbroję został jednak pokonany przez Odyseusza. Za sprawą Ateny popadł w szaleństwo i wybił stado owiec, biorąc je za Greków. Po odzyskaniu zmysłów ze wstydu popełnił samobójstwo, przebijając się mieczem.

Helena – wg starożytnych legend najpiękniejsza z kobiet, żona Menelaosa. Porwana przez Parysa i przewieziona do Troi. Jej uprowadzenie stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny trojańskiej i ostatecznej zagłady miasta. Po zdobyciu Troi powróciła z Menelaosem do Sparty.

Kasandra – Wieszczka trojańska. Ukarana przez Apollina tym, że nikt nie wierzył jej słusznym proroctwom. Przepowiedziała upadek Troi wskutek porwania Heleny przez Parysa. Po zburzeniu miasta dostała się do niewoli jako branka Agamemnona.

 

Ludzie i bogowie
Bogowie w Iliadzie są wręcz współbohaterami opisywanych wydarzeń. Zauważyć tu można znaczącą różnicę w stosunku do późniejszej Odysei. Bogowie z eposu o wojnie trojańskiej o wiele bardziej ingerują tu w akcję i nie zachowują tak wyraźnego dystansu, jaki obserwować można w historii o losach Odysa. Mało tego – w Iliadzie bogowie są poróżnieni między sobą i rywalizują wzajemnie. Tworzą dwa wrogie sobie stronnictwa, które odpowiadają konfliktowi zbrojnemu u murów Ilionu. I tak Atena stoi po stronie Greków, podczas gdy Ares popiera Trojan. Przez to równolegle do walk ludzi toczą się również starcia pomiędzy bogami Olimpu. Takie ujęcie opisywanych zdarzeń jest jednak dalece uprawomocnione i uzasadnione. Opowieść o wojnie trojańskiej już od najdawniejszych czasów wskazywała, że był to równocześnie konflikt bogów i ludzi. Wpływ na to miała przede wszystkim sama geneza konfliktu trojańskiego. Wynikał on z mitu o sądzie Parysa. Młodzieniec ów miał rozstrzygnąć zatargi pomiędzy boginiami (Afrodytą, Herą i Ateną) i wskazać, która z nich jest najpiękniejsza. Zwycięskie złote jabłko przyznał Afrodycie, a ta w nagrodę obiecała mu najpiękniejszą kobietę na ziemi. Bogini dotrzymała słowa i pomogła Parysowi uprowadzić Helenę, żonę Menelaosa, co stanowiło bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny trojańskiej. Bogowie w Iliadzie występują jakby poza dobrem i złem, normy moralne są im obce. Przez to kierują się oni zupełnie jak ludzie przede wszystkim miłością i nienawiścią, a więc przejawiają najbardziej skrajne postawy i odczucia. Właściwe Iliadzie jest wyobrażenie skłóconych ze sobą bogów, działających samowolnie i cechujących się często nieodpowiedzialnymi, powodowanymi przez negatywne emocje decyzjami.

 

Realizm i psychologia
Homer niejednokrotnie daje w kolejnych księgach swego dzieła wyraz umiłowaniu realizmu, naoczności, szczegółowego opisu i drobiazgowej relacji. Niesłychany jest dar obserwacji poety, który kreśli z ogromną precyzją obrazy wierne rzeczywistości, a przy tym opisy te są kunsztowne i dojrzałe. Taki jest np. słynny opis tarczy Achillesa wykonanej dla niego przez Hefajstosa. Ale Homer nie tylko opisuje rzeczy i fakty. Daje też upust najbardziej skrajnym emocjom i odczuciom bohaterów. I nie chodzi tu tylko o ów zasygnalizowany już w tytule gniew Achillesa. Wielokrotnie narrator eposu przedstawia czytelnikom/słuchaczom dynamiczną charakterystykę bohaterów, ukazanych w rozwoju. Nierzadko zachodzą w postaciach Iliady silne przeżycia, co uwypuklają ich reakcje psychologiczne. Niektóre postaci przechodzą wręcz pewną odnowę swojej kondycji psychicznej i przechodzą głęboką przemianę wewnętrzną. Taka sytuacja ma miejsce u targanego gniewem, złością i żądzą niewyczerpanej zemsty Achillesa wówczas, gdy przybywa do niego zbolały Priam i, roniąc łzy, prosi o wydanie ciała syna, by móc go godnie pochować.

 

Idealizacja i cudowność
Równolegle w Iliadzie występują jednak pewne tendencje idealizujące. Tak portretowani są najważniejsi wojownicy dzieła; herosi, tacy jak Achilles, Hektor czy Ajas są tutaj przedstawieni zupełnie inaczej niż zwykli ludzie. Stoją jakby ponad nimi, są potężniejsi, sytuują się często poza normami obyczajowymi i moralnymi. Są to na skutek tego postacie nieco wyolbrzymione, patetyczne. Podniosłość zastępuje zatem w ich przypadku realizm. Zabieg ten zresztą nie może czytelnika eposu dziwić. Dość by przypomnieć sobie w gruncie rzeczy niczym szczególnym się nie wyróżniającą szlachtę z Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, gdzie jednak przekracza ona przeciętność i zostaje uświetniona przez poezję. Obok tak uwznioślonych ludzi występują w Iliadzie „pomniejszeni” bogowie. Są oni wprawdzie nieśmiertelni, ale też odczuwają emocje, są wrażliwi na ból i rany. Takie zbliżenie bogów do ludzi jest u Homera osobliwe. Wyczuwa się bowiem cudowność i niezwykłość bóstw, a jakoś paradoksalnie czuje się także ich naturalność. Niezwykła to sztuka tak dwojako przedstawiać świat, co dowodzi ogromnego kunsztu poetyckiego greckiego twórcy.

 

Ponadczasowość Iliady
Homer rozpoczyna wraz ze swoimi eposami historię całej literatury Zachodu. To niepodważalny, historyczny fakt. Czy jednak tylko ów kontekst przełomu dziejów, przejście od oralności do literatury decyduje o tym, że do dziś jego utwory są chętnie wydawane i czytane oraz przynależą do ścisłego kanonu arcydzieł światowej literatury? Co takiego może znaleźć w tekstach, które ujrzały światło dzienne przed wieloma wiekami, czytelnik XXI wieku? Przecież można dowodzić, że społeczeństwo boomu informatycznego, cybernetyki, internetu nijak ma się do losów antycznych bohaterów. Czy aby jednak na pewno? Spróbujemy wydobyć z dzieła Homera to, co decyduje o jego ciągle trwającej popularności i aktualności.

Uniwersalizm postaw
Miłość, zbrodnia, zazdrość, gniew, wstyd, zapalczywość, smutek, ból, żal – oto tylko co ważniejsze punkty wspólne wśród cech charakterów i odczuć postaci Iliady i nas samych. Pewne postawy, dążenia, emocje są bowiem człowiekowi wrodzone i właściwie stale występujące. Przez to dystans czasowy nie ma większego znaczenia. Możemy, biorąc do ręki dzieło Homera, czytać o nieoczekiwanie bliskim nam ludziach, którymi targają sprzeczne namiętności, których dotykają nieszczęścia lub towarzyszy im radość. Możemy próbować opanować złość, jak czyni to Achilles, cenić męstwo Hektora, podziwiać wrażliwość Bryzeidy, piękno Heleny i cierpienie Priama po stracie syna. Bohaterowie Iliady mają na sobie zbroje, hełmy i tuniki, my jeansy, t-shirty czy garnitury, ale postawy pozostają te same. Wówczas, teraz, potem…

Tendencja moralna i humanizm
Iliada stanowi głos sprzeciwu przeciw bezsensowi wojny, przeciwko śmierci, nieszczęściu, złu. Tendencja moralna, która jednak nigdy nie przeradza się w natrętne moralizatorstwo czy programowy dydaktyzm, jest wyraźnie widoczna. Zwróćmy uwagę, że karty Iliady wypełniają losy wojny trojańskiej, więc konfliktu zbrojnego, jakiego można było uniknąć, by zakończyć przelew krwi. Tym samym Homer staje się pierwszym w historii literatury Zachodu humanistą. Równolegle pochwala poeta jednak także męstwo, odwagę, konieczność ochrony ojczyzny przed napadem wrogich wojsk.

Źródło wiedzy
Iliada obok tego, że jest doniosłym dziełem literackim, przynosi także szereg wiadomości dla historyka, badacza dziejów kultury, stratega wojennego czy religioznawcy. Dzieło to jest bowiem równocześnie zbiorem interesujących informacji z wielu dziedzin życia. Poprzez lekturę dzieła Homera zyskamy wiedzę na temat antycznych stosunków społecznych, politycznych i prawnych, poznamy zajęcia starożytnych Greków, techniki wojenne, arkana sztuki żeglugi oraz najbardziej prozaiczne czynności z życia codziennego. Ważne będą fragmenty dzieła pozwalające na rekonstrukcję wierzeń starożytnych, norm etycznych, dawnego kultu i ceremoniału oraz traktowania śmierci i kwestii życia pozagrobowego. Można postawić tu wręcz tezę, że osoba pragnąca zgłębiać jakąkolwiek dziedzinę wiedzy znajdzie u Homera coś dla siebie!

 

Prawzór powieści
Epos homerycki to zaczątek poezji epickiej, a więc epiki w ogóle. Rzadko który czytelnik uświadamia sobie fakt, że każdy utwór prozatorski ma jako swojego protoplastę Homera. Także Kod Leonarda da Vinci Dana Browna czy Władca pierścieni Tolkiena.



Gatunek literacki

Epos – obydwa wielkie dzieła Homera – Iliada i Odyseja to eposy. Epos (greckie słowo epos oznacza tyle, co opowieść) to najwcześniejszy gatunek literacki, który wykształcił się w antycznej Grecji. Stanowi on tym samym zaczątek literatury w ogóle, a bezpośrednie źródło twórczości epickiej. Dość powiedzieć, że dalekie związki z eposem wykazuje cała twórczość prozatorska. A zatem każda powieść czy nowela zawdzięcza wiele Homerowi. Przy dzisiejszej szerokiej popularności literackich form prozatorskich daje to do myślenia! Warto też wiedzieć, że dzieła Homera na wieki ustaliły wzorzec kompozycyjny eposu. Poniżej zestawiamy na przykładzie Iliady jego najważniejsze cechy gatunkowe.

Epos – cechy gatunku

• rozbudowany utwór epicki, zazwyczaj w postaci wierszowanej;
• dzieło pisane heksametrem; miarą metryczną poezji greckiej operującej rytmem opartym na regularnym następstwie krótkich i długich sylab. Z racji faktu, że w języku polskim nie występuje tzw. iloczas (zróżnicowanie na zgłoski długie i krótkie), by zachować możliwą wierność rodzimych przekładów Iliady posługuje się opozycją sylab akcentowanych i nieakcentowanych. Tak spolszczyła Iliadę prof. Kazimiera Jeżewska, dając tłumaczenie najbliższe oryginałowi. Taką techniką spotykamy też u Mickiewicza w Konradzie Wallenrodzie czy u Cypriana Kamila Norwida w wierszu Bema pamięci żałobny rapsod;
• źródła w tradycji ustnej o charakterze pieśniowym;
• ukazuje bohatera na tle decydujących, kluczowych wydarzeń w dziejach jego zbiorowości etnicznej czy narodowej;
• paralelizm płaszczyzn fabularnych – w Iliadzie na równych prawach uczestniczą w opisywanych wydarzeniach ludzie i bogowie. Podobnie występują zarówno bohaterowie legendarni, jak i postacie historyczne;
• czyny bohaterów ziemskich podlegają normom obyczajowym i moralnym; silna tendencja moralna, humanizm;
• uniwersalizm postaw bohaterów;
• postaci silnie kontrastowane; w Iliadzie wyraźna zwłaszcza opozycja Achillesa i Hektora;
• fabuła ma charakter epizodyczny, a zatem składa się na nią pewien zespół odrębnych całostek narracyjnych. Epizody są grupowane dalej w większe fragmenty. Utrwalił się w tradycji zwłaszcza podział na księgi, których ilość zwyczajowo miała być podzielna przez sześć (Iliada 24 księgi, Pan Tadeusz 12 ksiąg);
• narrator wszechwiedzący i obiektywny, ujawniający się jedynie w inwokacji, potem już zachowujący dystans wobec opisywanych wydarzeń (tzw. dystans epicki);
• szeroko podjęta tematyka batalistyczna;
• stałym elementem eposu jest początkowa inwokacja, a więc zwrot do bóstwa lub jakiejś nadnaturalnej, transcendentnej siły. Zwykle wyrażona jest tu prośba o natchnienie przy pisaniu wielkiego dzieła oraz zasygnalizowany jest temat dzieła. W inwokacji do Iliady widzimy, że tematem Iliady nie będzie, jak sygnalizowałby tytuł dzieła losy Troi, ale gniew Achillesa: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peleusa […]”.
• zróżnicowanie stylistyczne: a) styl patetyczny, wzniosły, dostosowany do działań wielkich bohaterów lub bogów, tutaj przede wszystkim opowiadanie o zdarzeniach b) styl realistyczny – szczegółowy, wręcz drobiazgowy, ujawnia się w opisie przedmiotów, wyglądu, sytuacji;
• bogata frazeologia; kunsztowna metaforyka, znacząca rola rozbudowanych porównań (porównanie homeryckie), stałych epitetów;
• zabiegi retardacyjne, a więc opóźniające relację o oczekiwanych przez czytelnika, słuchacza wydarzeniach.

Styl Iliady
W Iliadzie Homer posługuje się kunsztownymi i wyszukanymi technikami poetyckiego obrazowania. Znane są epitety homeryckie. Są to epitety stałe, jakie tworzą nierozerwalny związek ze stojącymi przy nich rzeczownikami. Takie określenia stosował Homer często w odniesieniu do bogów Olimpu i wielkich bohaterów mitycznych (przykłady: gromowładny Zeus, różanopalca Jutrzenka, prędkonogi Achilles). W teorii literatury występuje też pojęcie opis homerycki. Jest to opis bardzo rozbudowany, szczegółowy, wręcz drobiazgowy. Największą sławę zyskały jednak tzw. porównania homeryckie. Są to właściwe epopei bardzo rozbudowane, oryginalne, kunsztowne porównania. Iliada przewyższa pod tym względem Odyseję. Chętnie stosowanych przez poetę porównań jest w Iliadzie aż czterokrotnie więcej. Homer stosuje tu niezwykła technikę, daje się jakby ponieść wyobraźni poetyckiej konstruując rozległe, panoramiczne i barwne obrazy. Po tym bowiem, jak już przedstawi samo porównanie, następuje jego daleko idące uzupełnianie i dookreślanie. Drugi człon porównania jest przez to rozwinięty do rozmiaru samodzielnego epizodu czy długiej dygresji. Na samym końcu zaś ponownie przywołuje poeta sytuację, jaka to porównanie wywołała. Przykład: (opis oczekiwania Hektora na Achillesa): "On na Achilla strasznego, co już nadchodził, wciąż czekał. / Tak jak wśród gór, przy jaskini, wąż oczekuje człowieka, / Jadowitymi obżarty ziołami i rozjątrzony, / Patrząc groźnymi oczyma, zwinięty w kłąb przy jaskini - / Tak z nieugiętą dzielnością tam Hektor trwał niewzruszony." Tego rodzaju zabieg stylistyczny należy postrzegać w związku z technikami retardacyjnymi. Retardacja to celowe opóźnianie relacji o jakimś zdarzeniu, co ma powiększyć zaciekawienie czytelnika względnie słuchacza. Służy przez to stopniowaniu napięcia, odwlekając przedstawienie wiadomości o wydarzeniach przełomowych dla biegu akcji. Retardacja jest w Iliadzie często wykorzystywaną techniką obrazowania. Najczęściej wygląda to tak, że poeta wprowadza szereg rozbudowanych, obszernych opisów (a więc elementów statycznych) lub piętrzy kolejne drobne scenki sytuacyjne.



Achilles i Hektor - charakterystyka porównawcza

Achilles i Hektor są najdzielniejszymi herosami z dwóch walczących ze sobą obozów: Greków i Trojańczyków. Achilles jest synem Peleusa i boginki Tetydy. Jest najwaleczniejszym i najsilniejszym z Greków. Nadludzką siłę zawdzięcza swojej matce, Tetydzie, która, gdy był niemowlęciem, zanurzyła całe jego ciało w Styksie. Zanurzając go w rzece trzymała go za piętę, stąd jest to jedyny słaby punkt Achillesa. Hektor nie mógł poszczycić się boskim pochodzeniem, był za to synem króla. Obaj herosi słynęli z niezwykłego męstwa, piękna, siły i waleczności. Obaj wspaniale walczyli, każdy w obronie swojej ojczyzny, każdy z nich gotów oddać za nią życie.
Mimo nadludzkiej siły, wspaniałej muskulatury i niemożności zranienia go Achilles twarz ma piękną, delikatną, prawie dziewczęcą. Hektor zaś był bardzo męski, dobrze zbudowany.
Achilles słynie ze swojego gniewu, uporu, porywczości i zapalczywości. Najpierw wszedł w konflikt z Agamemnonem, który zabrał mu jego brankę Bryzeidę i urażony dumą postanowił nie uczestniczyć w walkach z Trojańczykami, a nawet skłonił przez matkę Tetydę Zeusa, aby im pomógł. Widać w jego postępowaniu zbytnią pewność siebie i butę. Achilles uważał się za lepszego od innych, szczycił się swoimi możliwościami. Nie był wstanie zrezygnować ze swojego gniewu, z osobistej urazy, dla dobra państwa. Trwał w swym postanowieniu bardzo długo, aż do momentu śmierci swego przyjaciela Patroklesa. To wydarzenie wytrąciło go zupełnie z równowagi, jego gniew był nie do opanowania. Podczas pojedynku z Hektorem, zabójcą swojego przyjaciela, nie okazał wrogowi ani krztyny litości. Mimo próśb Trojańczyka, aby ten nie bezcześcił jego ciała, Achilles z satysfakcją przebija jego kostki, przywiązuje do rydwanu i na oczach zrozpaczonego Priama obwozi dookoła murów miasta. Jest Achilles więc osobą nieopanowaną, mściwą i okrutną.
Hektor jest osobą zdecydowanie bardziej opanowaną niż jego przeciwnik. Stara się nie ulegać emocjom i postępować rozważnie, opanowywać w sobie nienawiść do przeciwników. Mimo że wiedział, jak ogromne niebezpieczeństwo grozi mu podczas pojedynku z Achillesem, postanowił walczyć z nim w momencie, gdy wszyscy inni żołnierze uciekli do miasta. W swoim postępowaniu cechuje się więc honorem i odwagą. Hektor jest również bardzo przywiązany do rodziny – wzruszająca jest scena, w której żegna się ze swoją żoną Andromachą i ich synkiem.
Achillesa, mimo jego wad, rekapituluje jednak wiele cech pozytywnych. Wielokrotnie w Iliadzie widzimy jego miłość do najbliższych. Płacze, gdy Agamemnon odbiera mu jego Bryzidę, co świadczy o jego głębokim przywiązaniu i miłości do kochanki. Gniew po śmierci Patroklesa to także wynik miłości do przyjaciela. Znajdziemy także w utworze wiele miejsc, w których ujawnia się wrażliwość Achillesa. Jest to przede wszystkim ból i smutek po uprowadzeniu jego branki Bryzeidy, którą prawdziwie kocha oraz rozpacz po stracie ukochanego przyjaciela, Patroklesa. Wrażliwość herosa ujawnia się także, gdy przychodzi do niego król Priam, prosząc o oddanie zwłok zabitego przez Achillesa Hektora. Achilles wzrusza się cierpieniem starca i rezygnuje z zemsty.
Obu bohaterów można uznać za postaci tragiczne. Hektor decydując się na walkę z Achillesem wiedział, że przegra, że przeciwnik jest silniejszy, a poza tym sprzyjają mu bogowie. Aby ocalić honor musiał jednak stanąć do walki. Poczynaniami Achillesa także rządzi fatum, z którym nie ma jak walczyć – najpierw traci Bryzeidę, potem Patroklesa. Ostatecznie także zginie, trafiony strzałą w piętę, i podzieli los swojego przeciwnika Hektora.



Tarcza Achillesa

Opis wykonania zbroi Achillesa znajduje się w pieśni XVIII. Przyjaciel Achillesa, Patrokles, pożyczył od Achillesa jego dawną zbroję i zginął podczas bitwy, dlatego heros potrzebuje nowej. Jego matka, Tetyda, wyrusza do kuźni, najsłynniejszego na świecie kowala, boga Hefajstosa, aby prosić go o wykucie dla syna nowej, jeszcze lepszej zbroi. Hefajstos słynął z tego, że potrafił wlać życie w tworzone przez siebie przedmioty.
Opis wykonywania zbroi Achillesa, a zwłaszcza jego tarczy, jest bardzo dokładny. Tarcza składa się z pięciu warstw, każda warstwa przedstawia inną, zupełnie odrębną scenę z życia Greków w formie płaskorzeźby. Cała otoczona jest potrójną, wspaniale zdobioną obręczą. Wszystkie przedstawione na niej sceny są w ruchu, jakby tarcza była magiczna. Poszczególne warstwy przedstawiają (idąc od środka na zewnątrz):
1. Obraz ziemi, nieba i morza, wędrówka słońca, gwiazdy (wymiar kosmiczny)
2. Dwa piękne miasta. W pierwszym odbywają się gody weselne. Drugie to Troja, atakowana przez Greków.
3. Życie rolników w trzech porach roku - pole, na którym odbywają się żniwa, winnica oraz pastwisko z wołami.
4. Życie pasterzy - łąka.
5. Morze (Okeanos), otaczające wszystkie obrazy.
Wszystkie przedstawione na tarczy historie kojarzą się z wolnością, szczęściem lub walką. Jest to związane z jej przeznaczeniem – miała bronić Achillesa przed atakami wrogów. Cała tarcza przypomina słońce, jaśnieje wspaniałym blaskiem. Jest ogromna i ciężka.
Po wykonaniu tarczy Hefajstos wykuł jeszcze pancerz, hełm ze złotą kitą i nagolenice.
Na opisie tarczy Achillesa wzorowali się także inni twórcy, przedstawiając sceny na przedmiotach w ruchu. W ten sam sposób opisał Mickiewicz serwis w Panu Tadeuszu oraz Ignacy Krasicki "sławetny puchar" w Monachomachii.